Mezopotamya’nın İlk Yazarı: Rahibe Enheduanna
Tarih tozlu sayfalarına ne yazık ki çok fazla kadın kaydetmemiş. Erkek egemen dünyada günümüzün toplum anlayışında bile varlığını sorgulayan kadınların, binlerce yıl önce tarihin derinliklerine iz bırakabilmesi olması oldukça manidar.
MÖ 2285-2250 yılları arasında yaşamış bir kadından; tarihin kayda alınmış ilk yazarından Enheduanna’dan bahsetmek istiyorum sizlere.
Enheduanna, Akad kralı Büyük Sargon’un kızı ve Sümerlerin yüksek rahibesi olarak tanınan dönemin ve dünya tarihinin önemli şairlerinden biridir. MÖ 23. yüzyılda yaşayan şair, şiirlerini Sümer dilinde yazmış ve Mezopotamya’nın tanrılarına adamıştır. Genelde ilahiler yazarak dönemin tanrılarına atıfta bulunmuştur. Günümüzde Mezopotamya edebiyatının temel taşlarından biri olarak kabul edilmektedir. En önemli eserlerini babası tarafından Ur kentindeki Ekşinugal tapınağına başrahibe olarak görevlendirildiği zamandan sonra üretmiştir.
Özellikle Sümer tanrıçası İnanna için birçok ilahi yazmıştır. Bu ilahilerinde aşk, güzellik ve doğa gibi konulara yer vermiştir. Yazdığı ilahiler dini ritüellerde kullanılarak tanrıları onurlandırmak ve yüceltmek için okunmuştur. Enheduanna’nın ilahileri günümüze kadar ulaşan en eski edebi kayıtlardan önemli örneklerindendir. Özellikle belirtmek gerekiyor ki Enheduanna’nın eserleri, günümüzden 4000 yıl önce kadının edebiyattaki rolü, günümüzün modern kadının topluma yön vermek ve liderlik etme konusundaki becerisinin büyük bir örneğidir.
Sümer tabletlerinde yer alan ve günümüze aktarılmış olan bir ilahiyi, Türkçe çevirisi ile paylaşıyorum.
Not: … olan yerler tabletlerden çevrilemeyen bölümlerdir.
Şairem nenemsin ebemsin
Toprağına mı gümüldü düşen göbeğim?
Ah! … Enheduanna …
Milat öncesinden gelir sesin
O zamanlar bu zamanlar değil
Uykular uyku değil uykular haram
Bu masallar o masallar değil
Ne deve tellal
Ne pire hamal
Yıprandı uçmuyor halılar
Görünmüyor ne Alaattin’in cini
Ne lambaların sihri …
Anlatmıyor nineler dedeler
Dinlemiyor artık çocuklar
Yuttu hepsini sanal kanallar …
Sapanla vuruldu yüreğimdeki masallar …
Ah! Enheduanna …
Elinizi verdiniz kalemime
Yazdırdığınız tüm şiirler adına teşekkürlerimle …
Önüne bent kuramadığım
Debisi yükselen şiir ırmağımın
Ruhumdaki sessiz deltasından topladığım
Gönül tezgahımda çiçeklerden köklerden
Dokuduğum akan zamanı
Serdim üzerinize usulca
Antik şiirlerinizden kanatlanan
Kelebeklerle …
Kuşları ürkütmeden …
Enheduanna … Şairem
Biliriz bilinmezdesiniz
Asırlardır dizelerde gizlenirsiniz
Geri gelebilseydiniz esinlerinizle
Düğün bayram ederdi şairler
Davul zurna çalar
Şarkı türkü söylerdi şiirler
Halay çeker dans ederdi
Tüm ünlülerle ünsüzler
Ederdi…de
Ne çare
Dönemezsiniz
Ölümcül seviler makbuldür bilirsiniz …